Gammacyzm (z łac. gammacismus) jest rodzajem wady wymowy, który polega na nieprawidłowej realizacji głoski g, g’ (gi), zaś kappacyzm (z łac. kappacismus) polega na wadliwej wymowie głosek k, k’ (ki). Warto zaznaczyć, że realizacja obu zachodzi w tym samym miejscu, a głoski te różnią się od siebie tylko dźwięcznością (g jest dźwięczne, ponieważ w trakcie wymowy można wyczuć drganie strun głosowych, a głoska k jest bezdźwięczna – brak drgania). W logopedii wyróżnia się trzy formy wadliwej realizacji (tyczy się to wszystkich głosek w naszym języku):
- gammacyzm właściwy – deformacja głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, co powoduje powstawanie dźwięku zbliżonego do g, g’, a więc bez dźwięcznego brzmienia; dzieje się tak, ponieważ struny głosowe blokują przepływ powietrza, co niweluje dźwięczność, a więc g brzmi jak k;
- paragammacyzm – głoski g, g’ są zastępowane innymi, najczęściej wspomnianymi już t, d, t’, d’, a także głoską h. Substytucja (zamiana) głosek jest normą w procesie kształtowania i rozwoju mowy dziecka, ale warto wiedzieć, że jeśli taki stan będzie się utrzymywać do 5-6 roku życia to jest już uznawany za wadę wymowy i wymaga konsultacji oraz terapii logopedycznej;
- mogigammacyzm – opuszczanie głosek w wymowie, brak ich realizacji np. garnek – arnek, itd.
Analogicznie do wymienionych wad wymowy występuje kappacyzm właściwy, parakappacyzm i mogikappacyzm.
Jakie są przyczyny kappacyzmu i gammacyzmu?
- Niska sprawność ruchowa języka (a więc trudności w wykonywaniu ćwiczeń artykulacyjnych, brak precyzyjnych ruchów i tempa wykonywania ćwiczeń, słaba koordynacja ruchów języka);
- Nieprawidłowa praca języka, zwłaszcza jego tylnej części, która jest składową do realizacji głosek tylnojęzykowych, jakimi są k i g; często zamiast wysklepiania się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim pojawia się inna samogłoska, a zwarcie krtaniowe zostaje przesunięte na przód jamy ustnej;
- Wady narządu słuchu;
- Nieprawidłowa kontrola słuchowa;
- Wady w budowie aparatu artykulacyjnego;
- Niekorzystne warunki nabywania mowy przez dziecko (w tym nieprawidłowe wzorce mowy oraz brak stymulacji do rozwoju mowy dziecka);
- Podniebienie gotyckie (zbyt wysoko wysklepione);
- Skrócone wędzidełko podjęzykowe (ankyloglosja);
- Przerośnięty trzeci migdał;
- Nieprawidłowe napięcie mięśniowe.
Terapia gammacyzmu i kappacyzmu
Do najczęstszych ćwiczeń w terapii gammacyzmu i kappacyzmu zaliczamy te bazujące na przesuwaniu masy języka w głąb jamy ustnej oraz uniesieniu jej do podniebienia miękkiego. Początkowo dziecko będzie uczyło się wymawiania zaburzonych głosek w tzw. izolacji, czyli samej wymowy g, k, następnie w sylabach (połączenie z samogłoskami), pojedynczych wyrazach, zestawieniach dwuwyrazowych, aż w końcu w pełnych zdaniach. Zwieńczeniem terapii jest opanowanie wymowy zaburzonych głosek w mowie spontanicznej.
Ćwiczenia z dzieckiem w domu
Terapia logopedyczna to nie tylko praca logopedy, ale również pełne zaangażowanie rodzica, który może wykonywać z dzieckiem w domu proste ćwiczenia artykulacyjne, takie jak:
- dotykanie językiem różnych punktów na podniebieniu (możesz te miejsca posmarować czymś słodkim, np. miodem);
- liczenie dolnych zębów (dotykanie językiem każdego zęba u dołu) – spowoduje to samoistne cofanie się masy języka;
- oblizywanie zębów;
- dotykanie językiem kącików ust;
- wymiatanie „śmieci” z dna jamy ustnej.
Ponadto warto ćwiczyć z dzieckiem różnicowanie słuchowe, a więc rozróżnianie dźwięku k, g.
Kappacyzm i gammacyzm to wady wymowy, które występują dość często u dzieci, jednak prawidłowa i skuteczna terapia logopedyczna szybko przyniesie oczekiwane skutki.
